Η ΠΟΛΥ μεγάλη Λογοτεχνία είναι καταπραϋντική. Ιαματική. Θεραπευτική. Κι αναστάσιμη. Κάποτε διαβαζόταν με πάθος και δίψα, τώρα που γίνανε άπαντες συγγραφείς – μ' ένα πληκτρολόγιο μέγεθους Twitter – ουδείς ασχολείται μ' αυτήν, (να 'ναι καλά οι "ευπώλητες").

Στους ΠΟΛΥ Μεγάλους Λογοτέχνες εγώ τοποθετώ δυό: Τον Lawrence Durrell και τον Στρατή Τσίρκα. Αναφέρω δε μόνον ετούτους τούς δύο, λόγω του «διπλού» Κουαρτέτου τού πρώτου (Τhe Alexandria Quartet & The Avignon Quintet) και της «μονής» Τριλογίας τού δεύτερου (Ακυβέρνητες Πολιτείες).

Σήμερα που τα λογοτεχνάκια αγκομαχάνε-σαχλοπαλεύουνε-ψυχοψοφάνε ένα βιβλιαράκι να γράψουνε – για την μαμμά τους στην καλύτερη, για την γιαγιούλα τους στην χειρότερη – οι δύο τούτοι τιτάνες τού χειρογράφου στέκονται απομονωμένοι και ξεχασμένοι! Πού να σταθεί ο Ντάρρελλ μπροστά στον σαλιάρη Φίλιπ Ροθ, πώς να σταθεί ο Τσίρκας μπροστά στον σαλιάρη Χωμενιδάκο. Δεν άλλαξαν απλώς οι καιροί, έχει ξεφτιλιστεί και το γράψιμο κιόλας: οι άνθρωποι έχουν απλώς κι εντελώς τυφλωθεί, ουδείς διαθέτει την καλλιέργεια και υπομονή να διαβάσει μια σωστή πρόταση, με δύο εικόνες, τρεις σκέψεις, τέσσερα νοήματα και ήρωες πέντε.

Θεωρώ μέγιστο δώρο που και τους δύο τούς διάβασα πριν από πενήντα-σχεδόν ολόκληρα και ατελείωτα χρόνια. Το θεωρώ μεγίστη τιμή που το γράψιμό μου απέκτησε την όποια εσωτερική του διάσταση, από την δική τους λεξοπλεκτική [sic]. Το να ανοίγεις παρένθεση μέσα στην πρόταση, να στήνεις μια εικόνα επάνω στην σκηνή τής ανάπτυξης, να εισάγεις χρώματα ψυχικά σε σωματικά κρίμματα και όλα τούτα να τα τυλίγεις με ένα προσωπικό «άρωμα» – ιδού τί για μένα καθιστά μοναδικό κι εξαιρετικό έναν λογοτέχνη, (κι ας μην διαβάζεται στον καιρό του αυτός).

Τί να κάνουμε, δεν γεννηθήκαμε όλοι ρηχοί και επίπεδοι σαν την Σώτη, λαπάδες και κουραμπιέδες όπως ο Τόλης, πανηγυρικά κενοί όπως ο Δημήτρης Νόλλας και βαρετά ακαδημαϊκοί όπως ο Θανάσης Βαλτινός. (Οι ομοφυλόφιλοι και οι αριστεροί γραφιάδες, δεν είναι συγγραφείς: είναι franchisees λέω εγώ και τούς αποκλείω από εδώ, χωρίς εξηγήσεις να δώσω.)

---

Κάθε πέντε χρόνια περίπου πιάνω και ξαναδιαβάζω τούς πολύτομους και πολύτιμους Ντάρρελλ και Τσίρκα. Κλείνομαι όπου κι αν βρίσκομαι, ψευτοτρώω και κοιμάμαι ελάχιστα, δεν γυμνάζομαι και κόβω τα πρωινά παγωμένα μου ντους, αράζω με τις ώρες στον καναπέ ή κάθομαι στην πτυσσόμενη καρεκλίτσα μου και ταξιδεύω... δίχως σύνορα διαβατήρια, δίχως σύννεφα κι ήλιο, δίχως σκότος και φως. Οι δυό αυτοί συγγραφείς – ο ιρλανδός κοσμοπολίτης κι ο ταπεινωμένος αιγυπτιώτης – αποκαθιστούν μέσα μου την αξία και σημασία της Γλώσσας, της Έκφρασης, του Λόγου, της Σκέψης. Ο Ντάρρελλ – μακριά απ' το κωλομικρόβιο τής πολιτικής – συγγράφει ελεύθερα και σχεδόν άναρχα, αυτό που ο Τσίρκας – μαστιγωνόμενος απ' την πανούκλα τής πολιτικής – έπρεπε να διαγραφεί απ' το Κόμμα για να συγγράψει. Ο πρώτος κοσμογυρισμένος και μπερδεμένος παντού έρχεται σε φαεινή αντίθεση με τον μεροκαματιάρικο κοσμάκη τού δεύτερου: οι ήρωές του είναι ελευθεριάζοντες και κουλτουριάρηδες τελειωμένοι, ενώ οι ήρωες τού δεύτερου είναι καταπιεσμένοι και ψωροκωσταίϊκα τσακωμένοι.

Κάθε δεκαετία λοιπόν πού περνά, επιστρέφω εγώ – σαν προσκύνημα απαραίτητα ιερό – στον Ντάρρελλ, στον Τσίρκα. Και πραγματικά παράταση ζωής παίρνω, αφού έχω σταματήσει πλέον να γράφω. Οι δυό τους ως παραστάτες και οδηγοί την ζωή μου πια ορίζουν και κατευθύνουνε, "to sink into oblivion" όπως θα 'λεγε ο πρώτος, εάν τον δεύτερο θα συμβούλευε πώς να απαλλαγεί να λευτερωθεί, π.χ. απ' την «δράκα» τού ΚΕΔΡΟΥ! Δεν θα το κρύψω: πιστεύω ότι ο Τσίρκας «αντέγραψε» τον Ντάρρελλ θεματικά και λογοτεχνικά, άλλο εάν το μετέφερε το «πλαίσιο» τής ιστορίας του στα γραικά αίσχη και λάσπες. Άλλο εάν καπάκωσε την πλοκή του με την Αριστερά, θάβοντας ζωώδη ένστικτα κι απαγορευμένα σεξουαλικά, μαγγανείες και σοφιστείες αλανιάρικες μαζύ με θεοσοφίες θολές και περιγραφές ανεπανάληπτες έως εωσφορικές.

Διαβάζοντας ετούτους τούς Μέγιστους Μάστορες, χαίρομαι που λογοτεχνικά έχω πεθάνει. Και δεν έχω ευτυχώς-ακόμη ταφεί. Αφού έτσι μπορώ να γυρνώ τις σελίδες τους με τα τρεμάμενα χέρια μου, να μένω ώρες αμίλητος και ακίνητος παρασυρόμενος απ' του Νείλου τα ύδατα που γνώρισα και τυφλωνόμενος απ' της Ιερουσαλήμ τούς ναούς που δεν έχω γνωρίσει. Ο Ντάρρελλ είναι Λογοτέχνης μεγίστου βεληνεκούς μα ελαττωμένης ακρίβειας, ενώ ο Τσίρκας είναι Λογοτέχνης περιορισμένου βεληνεκούς, μα δραστικής ακριβείας: διαβάζοντάς τους μάλιστα "back-to-back" κάνουν το κρανίο τού αναγνώστη ν' ανατινάσσεται, την καρδιά του να φλέγεται και την ψυχή του συντρίμμια.

---

Έξι συν ένας είναι οι αγαπημένοι μου συγγραφείς: ο ακατάβλητος και μανιαμούνιας Καζαντζάκης, ο μοναδικός μα πολυμερισμένος Yukio Mishima, ο μαμμάκιας και πορνόμουρος Καραγάτσης, ο αριστεροταλαίπωρος μα γλυκύτατος Χατζής και ο νομπελίστας Camus ο πονηροενταγμένος. Κι από τούτους οι «δυό μου» διαφέρουνε στο εξής: μόνον Ντάρρελλ και Τσίρκα διαβάζω-ξαναδιαβάζω! Όχι μόνο γιατί ο Χώρος τούς συνδέει αυτούς, όχι μόνο γιατί ο Χρόνος τούς σώζει αυτούς, μα γιατί η ίδια η Λογοτεχνία τούς έχει ξεχάσει αυτούς, τώρα και πλέον. Αυτό ακριβώς με συνδέει κι εμένα, μ' αυτούς: δεν υπάρχω εγώ, όπως δεν υπάρχουν εκείνοι. Και θεωρώ ότι αντίδωρό μου κρυφό είναι ότι ακόμη ζω και μπορώ να καταφεύγω σ' ετούτους, όταν θέλω να νιώσω ότι ακόμη μιλώ, όταν θέλω να ξεχάσω ότι δεν πρέπει να γράφω.

Και το αντίδωρο το κρατάς, δεν βιάζεσαι να το φας, δεν θες καν να το βάλεις στο στόμα. Τού Ντάρρελλ και Τσίρκα τ' «αντίδωρο» για μένα λοιπόν είναι τού Χάροντά μου ο οβολός, εάν με ρωτήσει αυτός, τί έχω για να τού δώσω. Έτσι κανείς γίνεται αθάνατος και προσπερνά των λέξεων τον Αχέροντα: αφήνοντας τις λέξεις πια πίσω του κι ακολουθώντας τα ίχνη των Μεγάλων Απόντων Μαστόρων.